مقدمه ای بر مفهوم فرم و فرمالیسم در هنر مدرن

این نوشته بر آن است تا مفهوم فرم و فرمالیسم و بازتاب آن در هنرهای تجسمی را به مثابه­ی شاخه ای بنیادین از جنبش مدرنیستی بررسی کند. در این راستا روش نقادی فرمالیستی کلمنت گرینبرگ نظریه پرداز و منتقد معاصر تحلیل گردیده است. فرمالیسم به تعبیر گرینبرگ عبارت است از نظریه­ای که ویژگی­های فرمیِ اثر را مهم­ترین رکن مقوِّم آن قلمداد کرده و درون­مایه­ی اثر را پیامد تحقق فرم محسوب می­دارد. بدین اعتبار در نظر وی درون­مایه­ی هر اثر تابعی است از عناصر فرمی. گرینبرگ برداشت خود را با استناد به نقد قوه­ی حکمکانت توجیه نمود. کانت برای هنر عرصه­ای مستقل و متفاوت از حوزه­های دیگری چون علم و اخلاق در نظر گرفت و همین امر سبب ترویج شعار «هنر برای هنر» در هنر فرمالیستی شد. این نگاهِ کانت، بنیاد زیباشناسی گرینبرگ را در عرصه­ی هنر شکل داد و از این رو گرینبرگ نقد فرمالیستی را که به تعبیر او ریشه در مدرنیسم داشت، با تکیه بر ویژگیِ خودآئینی و خودپایندگی صورت­بندی کرد. نکته­ی حائز اهمیت این است که گرینبرگ در نوشته­های خود نقد سومکانت را کاربردی نموده و آن را به مثابه­ی پایه­ی فلسفی مدرنیسم به طور کلی و فرمالیسم به طور اخص تلقی کرده است. در این نوشتار مؤلفه­های مهم مرتبط با فرم و فرمالیسم در نقد سومکانت و تأثیر آن بر برداشت گرینبرگ بررسی شده و نوآوری­های وی درگستره­ی نقادی هنر و به ویژه نقاشی تحلیل گردیده است. هم چنین علت اهمیت یافتن فرم و نفوذ فرمالیسم در حوزه ی نقد هنری معاصر و تأثیر راهبرد گرینبرگ به عنوان پیشاهنگ این فرایند در رهیافت­های هنرمندان مدرنیست تبیین شده است.